14.12.09

ΜΙΧΑΕΛ ΧΑΝΕΚΕ - Η ΛΕΥΚΗ ΚΟΡΔΕΛΑ


Πριν από λίγες μέρες είχα τη «χαρά» (σε εισαγωγικά διότι, παρακολουθώντας μια δραματική ταινία, δεν μπορείς να πεις ότι χαίρεσαι) να δω τη «Λευκή Κορδέλα», την ταινία του Μίχαελ Χάνεκε που θριάμβευσε στο Φεστιβάλ των Καννών, αποσπώντας το Βραβείο του Χρυσού Φοίνικα και το Βραβείο των Κριτικών.

Ποτέ δεν έχω πέσει στην παγίδα που υπόσχονται εκάστοτε «κράχτες». Στην περίπτωση της «Λευκής Κορδέλας» λοιπόν μάλλον προκατειλημένος ήμουν πηγαίνοντας στον κινηματογράφο... ευτυχώς όμως στα πρώτα λεπτά προβολής άλλαξα διάθεση.

Η ταινία αφηγείται την καθημερινότητα ενός γερμανικού χωριού λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε ασπρόμαυρο φόντο, ο αριστοτέχνης Χάινεκε ξεδιπλώνει τις ιστορίες ανθρώπων που ζουν στο χωριό, δίνοντας έμφαση στις μεταξύ τους σχέσεις, στο πώς δηλαδή οι επιλογές του ενός επηρεάζουν και ελέγχουν τη συμπεριφορά του άλλου. Τα αυστηρά, παγωμένα, αγέλαστα πρόσωπα ενηλίκων και παιδιών καταδεικνύουν και αποδεικνύουν την ψυχική τους διάθεση. Συγκλονιστικό να σκέφτεται κανείς πως υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι, από τη στιγμή που γεννιούνται, είναι καταδικασμένοι στη δυστυχία, αφού κανένας ποτέ δεν τους επιτρέπει να φανταστούν τι χρώμα μπορεί να έχει η ευτυχία. Και πώς επιτυγχάνεται αυτό; Με απλό και εύκολο τρόπο: μεγαλώνει μέσα τους ο φόβος. Να εκφραστούν, να μιλήσουν, να γελάσουν, να κλάψουν, να παραπονεθούν, να φωνάξουν, να ουρλιάξουν. Φυλακισμένοι στο μαύρο, χωρίς να γνωρίζουν ή να έχουν την ελπίδα πως θα γνωρίσουν το λευκό ή το γκρίζο.

Πηγή της δυστυχίας είναι το εξαιρετικά περιορισμένο πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγαλώνουν (άρα και ωριμάζουν!) τα πρόσωπα της ιστορίας. Δεν έχουν ούτε την υποψία της επιλογής. Του διαφορετικού. Μικρά παιδιά τα οποία στέκονται σαν αγάλματα μπροστά στους γονείς, στη ζωή τους, στον ίδιο τους τον εαυτό. Ενήλικοι οι οποίοι εγκλωβισμένοι στα δεσμά που οι ίδιοι έφτιαξαν, αδυνατούν να κάνουν την επανάσταση ή τουλάχιστον να βοηθήσουν τις επόμενες γενιές να ζήσουν πιο ευτυχισμένες. Και πάλι φόβος.

Κάπως έτσι γεννιέται η βία. Και ριζώνει βαθιά μέσα στον άνθρωπο. Η πίεση είναι συγκοινωνούν δοχείο με τον εαυτό της. Όσο την καταναγκάζεις, τόσο φουντώνει. Γι’ αυτό λοιπόν και τα παιδιά της ταινίας μη έχοντας τρόπο να ξεσπάσουν την πίεση που δέχονται, βρίσκουν εξιλαστήρια θύματα. Είτε βασανίζοντας ένα καθυστερημένο παιδί, είτε δέρνοντας το γιο του πλούσιου βαρόνου-γαιοκτήμονα, είτε σκοτώνοντας το καναρίνι του πάστορα... Η βία εκφράζεται με πολλές (ύπουλες) μορφές.

Συμπεραίνοντας, ο Μίχαελ Χάνεκε με το δράμα του προσεγγίζει με ιδιαίτερο τρόπο τον θέμα της βίας, στο ενδοοικογενειακό ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Δε θα σχολιάσω αν ο ναζισμός και ο ολοκληρωτισμός της Γερμανίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πηγάζουν από ανάλογες εμπειρίες, εστιάζω όμως στη βία, που όταν εφαρμόζεται, διαλύει την αθωότητα. Και δυστυχώς, αυτή είναι η μόνη που μπορεί να σώσει τον κόσμο.

Λευκή κορδέλα: ο πολύτεκνος πάστορας τη φορούσε στα μαλλιά ή στο μπράτσο των παιδιών του, όταν εκείνα παρουσίαζαν «παραβατική» συμπεριφορά, δηλαδή δεν υπάκουαν τις αυστηρές εντολές του. Σύμβολο λοιπόν της απώλειας του καθωσπρεπισμού και της επικράτησης της υποκρισίας....